De impact van Kunst over de Vloer op Levi Loing en zijn vader

Geen contact met woorden, maar met gevoel

“Kunst zorgt voor momenten van verbinding”, zegt Levi Loing. Zijn vader woont in het Tilburgse Boshuis van De Wever, waar Levi meedeed aan een werkgroep rondom creativiteit. “Ik doe aan theater en maak graag muziek,” vertelt Levi. “Zonder precies te weten wat ik kon verwachten, heb ik me daarom aangemeld.” Toen bleek dat hij samen met het Noordbrabants Museum een expositie van Kunst over de Vloer ging opzetten. Daar beleefde hij een Gouden Moment met zijn vader.

Landschapsschilderij als favoriet

Als eerste stap richting de tentoonstelling mochten bewoners stemmen op hun favoriete kunstwerken. Mijn vader koos toen voor een schilderij van een landschap met molens door Brueghel de Oude. Dat vond ik gek, want mijn vader is echt een hardcore-Indonees. Hij steekt de draak met zo’n beetje alles wat met Nederland te maken heeft. 

Op zoek naar molens

“Wat moet jij nou met molens?”, vroeg ik hem. Daarop antwoordde hij in zijn typisch Indische accent: “jongen, toen ik in 1964 naar Nederland kwam, ik zag overal molen, overal zag ik die molen. En ik vond zo mooi, ik had nog nooit die molen gezien in Indonesia. En toen ik ging reizen door Nederland om overal te kijken naar die molen.” 

Nooit over gepraat“Ik had geen idee. Ik heb echt nooit geweten dat mijn pa het zo’n bizar fenomeen vond dat hij toen overal op jacht is gegaan om molens te bekijken. Hij praat nooit over de tijd dat hij is gevlucht vanuit Indonesië. Kunst kan zoiets oproepen, een moment waarop hij iets vertelt over zijn leven. Razend interessant voor mij. Alles wat mijn vader nu vertelt, sla ik twee keer zo goed op als vroeger voor zijn dementie.”

Elkaars portret tekenen

“Tijdens een Picasso-workshop moesten mijn vader en ik elkaar tekenen, zonder naar ons vel te kijken en in één vloeiende lijn. Tekenen is voor de gemiddelde persoon überhaupt al moeilijk genoeg,  laat staan voor mijn vader met zijn dementie, maar we gingen het proberen. Het was een grappig gezicht om mijn vader met potlood en papier in de weer te zien, dat had ik mijn vader nog nooit in zijn leven zien doen. Ik was dus heel benieuwd wat ervan terecht zou komen.”

Verward met broer

“Mijn vader noemt mij altijd Carly, omdat hij mij verwart met zijn broer. Dat is onderdeel van zijn toestandsbeeld. Het afgelopen jaar is de zoon Levi steeds verder naar de achtergrond verdwenen. Hij is mij een beetje vergeten om het zo maar te zeggen. Dat was eerst natuurlijk pijnlijk, maar ik heb mijn weg gezocht om dat te accepteren. Onder de streep gaat het namelijk over in het moment leven. Dat merkte ik heel erg tijdens die tekenopdracht.”

Vertwijfeld gezicht

“Mijn vader was mij aan het tekenen en zijn ogen gleden zoekend over mijn gezicht, dus ik vroeg hem wat er was. “Ik wist niet dat jij kon tekenen, Carly”, zei mijn vader. Waarna hij twijfelend naar me keek en vroeg: “Ben jij Carly wel? Wie ben jij nou eigenlijk?”. Ik vroeg waarom hij dacht dat ik Carly niet was, maar dat wist hij niet. Mijn vader ging verder met tekenen. Even later keek hij naar me op. “Heb ik een zoon?”, vroeg hij. Op dat moment ging er iets bij me fonkelen. Ik antwoordde dat hij inderdaad een zoon had.”

Jij bent mijn zoon

“Mijn vader keek naar het blaadje voor zich. Zijn tekening was al verreweg af en leek ook nog best wel op mij. “Hoe heet jij?”, vroeg hij. Ik vertelde dat ik Levi heette en toen vielen de puzzelstukjes plots in elkaar. “Aha, jij bent mijn zoon!”, riep hij. Dat was zo’n mooi betekenisvol moment. Er zijn heel veel momenten waarop ik mijn vader wil helpen om dingen te herinneren, maar dat moet je eigenlijk niet doen. Dat bezorgt hem telkens een faalervaring.”

Loslaten en weer terugvinden

“Loslaten was een lastig proces. Ik moest accepteren om in het moment te leven met mijn vader. Als hij mij Carly noemt, dan is dat zo. Wanneer hij mij tijdens zo'n tekenopdracht opeens herkent als zijn zoon, is dat bijzonder. Dat laat zien hoe je door in het nu te zijn, elkaar kan vinden en verbinding kan maken. De herkenning die ik bij hem zag raakte me, omdat ik die ervaring eigenlijk aan het loslaten ben. Je ondergaat een verlieservaring als je iemand met dementie in je netwerk hebt. Het is heel gek om midden in die verlieservaring iemand toch tegen alle verwachtingen in weer een beetje terugkrijgt.”

Geen contact met woorden, maar met gevoel

:Voorheen nam ik het contact met mijn vader voor lief, maar nu is ieder moment van verbinding van waarde. Als we samen creatief bezig zijn – muziek maken, tekenen of kunst kijken – dan maak je contact op een manier die met praten niet meer lukt. Als ik een koffietje drink op mijn vaders kamer probeer ik er een gesprek uit te persen, maar dat werkt niet altijd. Maar als je samen muziek maakt of een kunstwerk bekijkt, dan maak je geen contact met woorden maar contact met gevoel.”

Kunst vult de leegte

“Een expositie zoals Kunst over de Vloer met activiteiten zoals de Picasso-workshop zorgen voor reuring. Je ziet dat zo’n gang in een woonzorglocatie tot leven komt. Ouderen komen kijken, ze raken elkaar aan. Dat geeft een hoop kleur aan zo’n dag. Samen koffie drinken is helemaal niet ongezellig, maar het kan soms toch een beetje leeg aanvoelen. Kunst vult die leegte met iets kleurrijks, iets moois.”